ทำไมจึงมีวันไหว้พระจันทร์?
เรื่อง: Nai Mu
วันพรุ่งนี้ 17 กันยายน 2567 ซึ่งตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 8 ตามจันทรคติแบบจีน จะถือได้ว่าเป็นวันแห่งเทศกาล ‘ไหว้พระจันทร์’ ที่เวียนกลับมาบรรจบอีกครั้ง ซึ่งนอกจากจะเป็นวันที่ขนมไหว้พระจันทร์ ของทานเล่นขึ้นชื่อประจำเทศกาล จะขายดิบขายดีแล้วนั้น วันไหว้พระจันทร์ ยังผูกโยงกับตำนานความเชื่อที่มีมาแต่โบราณ ซึ่งล้วนแล้วแต่น่าสนใจ น่าศึกษาเป็นอย่างยิ่ง
ฉางเอ๋อ และ เจ้าแม่กวนอิม
เป็นที่รับรู้กันโดยทั่วตามคติความเชื่อจีนที่ว่า เทวีฉางเอ๋อ คือเทวีแห่งดวงจันทร์ และ เจ้าแม่กวนอิม คือเทวีแห่งความงาม และการแปลงโฉม ซึ่งร้านเสริมสวย ร้านประเภทบิวตี้แอนด์สปา นิยมตั้งรูป “กวนอิมเนี้ย” เป็นกระเบื้องกังไสขนาดย่อมๆ ไว้บูชา กลุ่มศิลปิน เมคอัพอาร์ตติส แฮร์สไตลิสต์ในวงการบันเทิงก็นิยมซื้อเครื่องประทินโฉมมาบูชากันในคืนนี้ แล้วนำของเหล่านั้นกลับไปใช้แต่งหน้า-ทำผมให้กับกลุ่มลูกค้า นายแบบ -นางแบบในงานโฆษณา นักแสดงหนังหรือซีรีส์ รวมถึงแต่งหน้าเจ้าสาว หรือแม้แต่งิ้วบางคณะ (แม้จะบูชาเทพอุปถัมภ์กันอยู่แล้ว) ยังยกให้เจ้าแม่กวนอิม เป็นเทวีแห่งการแปลงโฉมหน้า (แฟนซี) อีกด้วย
ตำนานเทพธิดาดวงจันทร์ฉางเอ๋อ
เรื่องเทพธิดาดวงจันทร์ ต้นเรื่องมีว่า เง็กเซียนฮ่องเต้มีบัญชาให้ “โฮวอี้” เป็นนักยิงธนูแห่งสวรรค์ และฉางเอ๋อเมียรักไปเกิดในโลกมนุษย์ เพื่อปฏิบัติภารกิจบางอย่าง ! ในสมัยพระเจ้าเหยา (กษัตริย์ในตำนานของจีน) โดยรับสั่งให้โฮวอี้ไปคุมดวงตะวันที่แผดแสงร้อนแรงถึง 10 ดวง ในฐานะนักแม่นธนู จึงง้างธนูยิงตะวันตกไปถึง 9 ดวง เหลือเพียงดวงเดียวดังในปัจจุบัน
นอกจากนี้เขายังสร้างวีรกรรมฆ่าสัตว์ร้ายอีกหลายตัวที่มาคุกคามประชาชน และเขาได้รับศิษย์คนหนึ่งชื่อ “เฝิงเหมิง” ในขณะที่มีเซียนท่านหนึ่งให้รางวัลแก่โฮวอี้ เป็นยาอายุวัฒนะเม็ดหนึ่ง (บ้างว่า ได้น้ำอมฤต จากเจ้าแม่หวังมู่) ฝ่ายลูกศิษย์คิดไม่ซื่อ หมายชิงเอายาเม็ดนั้นไปกินเสียเอง ในวันที่โฮวอี้ไม่อยู่บ้านจึงทำการขโมยยา ฝ่ายฉางเอ๋อนั้นมีไหวพริบดีรีบชิงกินยาเม็ดนั้นก่อน ทำให้ตัวเบา มีอายุยืนยาวเป็นอมตะ ร่างล่องลอยสู่ดวงจันทร์เป็นเทวีอยู่บนนั้น หลังโฮวอี้รู้ความจริงจึงได้กำจัดศิษย์ ขณะเดียวกันก็คิดถึงเมียรักในคืนเพ็ญเดือนแปดพอดี โฮวอี้จึงจัดโต๊ะบูชาดวงจันทร์ เชื้อเชิญด้วยน้ำตาเรียกหาเมียรักมาจิบชา กินขนมกัน
วันไหว้พระจันทร์ วันแห่งการนัดหมายต่อต้านกบฏมองโกล
จีนในยุคสมัยมองโกลนั้น ชาวฮั่นถูกกดขี่อย่างหนักจากชาวมองโกล ในยุคปลายราชวงศ์หยวน เมื่อถึงที่สุด ความใฝ่ฝันที่อยากจะปลดแอกตัวเอง เป็นอิสระชน มีเสรีภาพก็เกิดขึ้น คืนเพ็ญเดือนแปด เหมาะที่สุด เพราะมีประเพณีไหว้พระจันทร์ จึงเขียนข้อความ “ยาม 3 ได้ฤกษ์ร่วมสังหารทหารมองโกลพร้อมกัน” สอดไส้ใส่ขนม ทุกบ้านเรือน หลังไหว้พระจันทร์ก็กินขนมกัน และเห็นข้อความนัดหมายนี้ จึงรวบรวมอาวุธเท่าที่พอหาได้ บุกโจมตีมองโกลพร้อมกัน จะเป็นเรื่องจริงหรือเป็นนิทานก็แล้วแต่ ซึ่งชัยชนะในคืนนั้น ทำให้ปีต่อๆ มา ทุกคนเชื่อมั่นในความสามัคคี ร่วมทำขนม ร่วมไหว้ และร่วมรับประทานขนมไหว้พระจันทร์ เพื่อรำลึกในภารกิจ ที่เทวีผู้เป็นแสงสว่างในยามค่ำคืน ช่วยนำทางไปสู่ชัยชนะ
ไหว้พระจันทร์ด้วยอะไร
ประเพณีการไหว้พระจันทร์นั้น มีรูปแบบที่เป็นลักษณะเฉพาะอยู่ไม่น้อย โดยเริ่มจากตั้งโต๊ะบูชาไว้กลางแจ้ง บริเวณหน้าบ้านหรือดาดฟ้าซึ่งมองเห็นดวงจันทร์ นำลำอ้อย (มีหรือไม่มีก็ได้) ผูกเป็นซุ้มประตู ประธานพิธี จะใช้ประติมากรรมกระเบื้องกังไสหรือภาพวาด “รูปเจ้าแม่กวนอิม – เทวีฉางเอ๋อ” ก็ได้ หรือให้ดวงจันทร์ที่ลอยเด่นอยู่กลางฟ้าเป็นประธานแทนก็ได้
การหาซื้อจัดวาง เน้นความสวยงาม ไม่มีสูตรสำเร็จตายตัว พลิกแพลงได้ตามกำลังทรัพย์ของแต่ละวัน และแน่นอนว่า จะต้องมีขนมไหว้พระจันทร์ เป็นของไหว้หลัก ซึ่งทุกวันนี้ “ขนมไหว้พระจันทร์” มีทุกไส้ สารพัดรสชาติ-ยี่ห้อ-ขนาด-ส่วนผสมและดีไซน์แพ็กเกจใส่ขนมให้สวยจึ้งแตกต่างกันในทุกปี เพราะบางคนก็จะส่งมอบขนมนี้ไปให้กับญาติมิตรที่นับถือ หรือรับประทานเพื่อความอร่อยอย่างเดียวก็ย่อมได้
นอกจาก ขนมไหว้พระจันทร์ที่รู้จักกันดีแล้ว ยังมีขนมอื่นๆ ที่มีรูปทรงกลม เช่น ขนมโก๋, เหล็กเต่ากอ , ขนมเปี๊ยะ ฯลฯ ใช้ได้หมด , ไม่มีขนม อาจจะใช้ผลไม้มงคลตามฤดูกาลแทน อาทิ ส้ม, ส้มโอ, ทับทิม, แอปเปิ้ล, สาลี่, องุ่น ฯลฯ หรือ บูชาร่วมกับขนมก็ได้
เจ้าแม่กวนอิมกินเจ จึงถวาย ข้าวหุงสุก ใส่ถ้วย (นิยมสีแดง) 5 ถ้วย และ เจฉ่าย (หลังจากแช่น้ำแล้ว) ตามความหมายของธาตุทั้ง 5 อันได้แก่ ดอกไม้จีน หรือ จำฉ่าย (ธาตุทอง), เห็ดหอม (ธาตุดิน), วุ้นเส้น (ธาตุน้ำ), เห็ดหูหนูดำ (ธาตุไม้), ฟองเต้าหู้ (ธาตุไฟ) , อย่าลืม น้ำเปล่า หรือ ป้านน้ำชา (ถ้ามี)
ชุดไหว้ของคนจีนในเมืองไทยสมัยก่อนจะมี แป้งจีนโบราณก้อนกลมๆ (Samfong), เสื้อผ้าสตรี , เข็ม-ด้าย ฯลฯ สมัยนี้ปรับเป็นเครื่องประทินโฉมได้หมด แป้งบัฟ , ลิปส์ , อายชาโดว์ ฯลฯ, เครื่องหอม อาทิ สบู่ ครีมอาบน้ำ แชมพู ชุดสปา น้ำหอมต่างๆ รวมถึงเครื่องประดับ ปรัมพิธีตกแต่งให้สวยงามเป็นพิเศษ อาจจะมี โคมไฟรูปต่างๆ ซึ่งทำจากกระดาษสา สมัยก่อนใช้กระดาษแก้วสีแดงทำเป็นรูปสัตว์ต่างๆ รวมถึงชุดกระดาษเครื่องไหว้เจ้าของจีน ซึ่งเทศกาลนี้จะทำเป็นโคมสวยๆ ร่วมด้วย อย่าลืม กิ่งทับทิมในน้ำเปล่า เพื่อปะพรม เป็นสิริมงคล
