ไหว้บะจ่าง เทศกาลนี้มีที่มา
ประเพณีชาวจีน
หลายคนอาจรู้จัก บะจ่าง หรือ ขนมจ้าง อาหารของชาวจีน แต่ GM Liveเชื่อว่ายังมีอีกหลายคนที่ไม่รู้ว่า ไหว้บะจ่าง เทศกาลนี้มีที่มาอย่างไรหรือทำไมถึงต้องมีเทศกาลนี้
สำหรับชาวจีนและชนชาติเชื้อสายจีน ต่างให้ความสำคัญกับขนบธรรมเนียมประเพณีวัฒนธรรมที่สืบทอดกันมาอย่างยาวนาน ซึ่ง “จีน” เป็นประเทศที่มีประวัติศาสตร์และอารยธรรมยาวนานที่สุดประเทศหนึ่ง ทั้งยังส่งอิทธิพลอย่างสูงต่อชาติอื่นๆ ในเอเชีย โดยเฉพาะ “โป๊ยโจ่ย” (八节) อันหมายถึงเทศกาลไหว้เจ้าทั้ง 8 ของชาวจีนที่สืบทอดกันมาจากรุ่นสู่รุ่นจนถึงทุกวันนี้
และหนึ่งในเทศกาลไหว้เจ้าทั้ง 8 นั้น มีเทศกาลไหว้บ๊ะจ่างรวมอยู่ด้วย ซึ่งในปีนี้ตรงกับวันเสาร์ที่ 31 พฤษภาคม 2568 แนะนอนว่าเมื่อเทศกาลดังกล่าวเวียนมาถึงย่อมควบคู่ไปกับการได้ลิ้มรสความอร่อยของบ๊ะจ่างหลากหลายสูตร โดยเฉพาะ บะจ่างสูตรแต้จิ้วและสูตรกวางตุ้งที่คุ้นลิ้นคนไทย
ทำความรู้จักบะจ่าง
บ๊ะจ่าง คือข้าวเหนียวห่อไส้ต่าง ๆ โดยนำมามัดเป็นรูปสามเหลี่ยมในใบไผ่ เสร็จแล้วก็นำไปนึ่งหรือต้ม โดยเครื่องที่เตรียมสำหรับใช้ทำไส้ผสมในข้าวเหนียว มีทั้ง หัวผักกาดเค็ม ถั่วเขียวซีก เม็ดบัว แป๊ะก๊วย ถั่วลิสง กระเทียม พริกไทย เกลือ ซีอิ๊วขาว น้ำมันหมู ส่วนครื่องอื่น ๆ ได้แก่ กุ้งแห้ง เห็ดหอม กุนเชียง หมูสามชั้นหมัก เผือกกวน ไข่เค็ม (ใช้เฉพาะไข่แดงดิบ)
ทั้งนี้สูตรการปรุงบ๊ะจ่างนั้นมีหลากหลายสูตรทั้งบ๊ะจ่างเค็ม บ๊ะจ่างหวาน แต่สำหรับประเทศไทยคนจีนหรือเชื้อสายจีนส่วนใหญ่เป็นจีนแต้จิ๋ว จึงนิยมหวานกับเค็มอยู่ในห่อเดียวกัน มีเผือกกวนเป็นเอกลักษณ์พิเศษ เรียกว่า ซังเพงจ่าง ซึ่งปัจจุบันมีการรังสรรค์สูตรขึ้นมาอีกมากมายชอบแบบไหนเลือกหามาไหว้แบบไหน เพราะไหว้เสร็จแล้วต้องลิ้มรส เพราะในทางแพทย์แผนจีน ถือเป็นเมนูอาหารเพื่อสุขภาพอย่างหนึ่ง
จากข้อมูลขอคลินิกการแพทย์แผนจีนหัวเฉียว ( https://www.huachiewtcm.com/) ได้กล่าวว่าในห่อของบ๊ะจ่างนั้น ประกอบไปด้วยส่วนประกอบที่มีสารอาหารมากมายหลากหลาย ทั้งโปรตีน คาร์โบไฮเดรต รวมไปถึงสมุนไพร พืชพันธุ์ธัญญาหาร อย่างเช่น ข้าวเหนียวก็เป็นอาหารที่มีสรรพคุณในการเสริมบำรุงชี่และม้าม ช่วยให้เจริญอาหาร ส่วนใบไม้ที่นำมาห่อบ๊ะจ่างก็มีหลายชนิด เปรียบได้กับการนำสมุนไพรมาประกอบอาหาร
โดยใบไม้ที่ใช้ห่อบ๊ะจ่าง เช่น ใบไผ่ ถือว่าเป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณช่วยระบายร้อน เสริมน้ำและช่วยขับปัสสาวะได้ด้วย หรือการใส่พุทราจีนหรือต้าจ่าวลงในส่วนผสม ก็มีสรรพคุณช่วยอุ่นบำรุงกระเพาะม้าม บำรุงเลือดลมได้เช่นกัน ส่วนใส่เผือก ถั่วลิสง ถั่วแดง ถั่วดำ ล้วนมีสรรพคุณช่วยบำรุงที่คล้ายๆ กัน คือ ช่วยแก้พิษแดด คลายความร้อน ลดความเครียด เพิ่มความชุ่มชื่น ช่วยสงบจิตใจ และบำรุงกระเพาะม้ามให้แข็งแรงนั่นเอง
แต่เดี๋ยวก่อน !! แม้ว่าบ๊ะจ่างจะเป็นเมนูอาหารที่ให้พลังงานสูง มีประโยชน์ อุดมไปด้วยสารอาหารที่สร้างพลังงานดีๆ ต่อร่างกาย ก็ไม่ควรทานรับประทานมาเกินไป เพราะจะทำให้ย่อยยากได้เช่นกัน
ไหว้บะจ่าง ไหว้อย่างไร
ในวันไหว้บะจ่าง คนจีนจะทำการไหว้ในตอนเช้า โดยจัดเครื่องไหว้ที่ตี่จู้เอี๊ยะ หรือศาลเจ้าที่และบรรพบุรุษ
ของที่ต้องเตรียมไหว้บะจ่าง
บะจ่าง โดยจัดเป็นเลขคู่ เช่น 2 ลูก 4 ลูก 6 ลูก หรือ 8 ลูก โดยไม่ต้องแกะบ๊ะจ่างห่อผลไม้มงคล 5 อย่าง ได้แก่ ส้ม, แอปเปิ้ลแดง, สาลี่, แก้วมังกร, กล้วยหอม น้ำชา 5 ถ้วย ธูป จะใช้ธูป 3 ดอก หรือ 5 ดอก ก็ได้ แต่ตามความเชื่อการใช้ธูป 5 ดอก เป็นการระลึกถึงครู-อาจารย์ พ่อ แม่ และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ทั้งยังเข้าหลัก 5 ธาตุ หรือ โหงวเฮ้ง ซึ่งเกี่ยวกับวิถีชีวิตโดยตรงตามคติของจีน คือ ธาตุดิน ธาตุทอง ธาตุน้ำ ธาตุไม้ และธาตุไฟ
เทศกาลนี้มีที่มาจากตำนานเล่าขานความรักชาติ
สำหรับเทศกาลไหว้ขนมบะจ่าง หรือ โหงวเหว่ยโจ่ย หรือ ตวงโง่ว – 端午) จะตรงกับ วันขึ้น 5 ค่ำ เดือน 5 ตามปฏิทินทางจันทรคติจีน เพื่อเป็นการรำลึกถึงวันที่ ชวีหยวน หรือ ชีหยวน กวีผู้รักชาติแห่งรัฐฉู่ กระโดดน้ำเสียชีวิต
ย้อนกลับไปกว่า 2,000 ปี ในช่วงที่ยังไม่มีการรวมแผ่นดินจีนเป็นปึกแผ่นเช่นปัจจุบัน ช่วงเวลานั้นจีนแบ่งออกเป็นทั้งหมด 7 แคว้นใหญ่ ได้แก่ แคว้นฉิน แคว้นฉู่ แคว้นฉี แคว้นหาน แคว้นเว่ย แคว้นจ้าว และแคว้นเยียน โดยในดินแดนแคว้นฉู่หรือฉ้อ มีที่ปรึกษามากความรู้ความสามารถ เป็นทั้งนักปราชญ์และกวีเอก ทั้งยังเป็นมีผู้ที่มีความจงรักภักดีต่อแคว้นฉู่อย่างมาก นามว่า “ชวีหยวน”
เมื่อฉินซีอ๋องแห่งแคว้นฉินต้องการรวมประเทศจีน จึงได้มารุกราน แคว้นฉู่ โดยเจ้าผู้ครองแคว้นฉู่เชื่อคำยุยงของขุนนางไม่ดี จึงพ่ายแพ้เสียเมืองฉู่และสูญสิ้นกษัตริย์ ชวีหยวนเสียใจมากจึงได้เขียนกลอนระบายความรู้สึกออกมาและตัดสินใจไปกระโดดน้ำตาย ในวันที่ 5 เดือน 5
เมื่อชาวบ้านทราบข่าว ก็พากันพายเรือออกตามหากวีเอกผู้นี้ และในระหว่างที่ตามหาก็นำข้าวใส่กระบอกไม้ไผ่โยนลงน้ำเพื่อหลอกล่อให้ปลามากินข้าว ทั้งนี้ก็เพื่อป้องกันไม่ให้ปลาไปกินศพของชวีหยวนนั่นเอง
และเมื่อถึงวันครบรอบที่ชวีหยวนเสียชีวิตในปีแรก ชาวบ้านได้นำข้าวห่อใบไม้ บ้างก็ใส่กระบอกไม้ไผ่โยนลงแม่น้ำเพื่อรำลึกถึงเขา ซึ่งนั้นเป็นจุดเริ่มต้นของเทศกาลไหว้บ๊ะจ่างแต่นั้นมา และข้าวห่อใบไม้หรือข้าวในกระบอกไม้ไผ่ก็ได้กลายเป็น บ๊ะจ่าง อาหารประจำเทศกาลดังกล่าวไปโดยปริยาย
นอกจากนี้ ทางรัฐบาลจีนยังได้กำหนดให้วันขึ้น 5 ค่ำ เดือน 5 ของทุกปีเป็น วันกวีจีน (The Chinese Poet’s Day) อีกด้วย ควบคู่ไปกับ 2 ประเพณีสำคัญที่เกิดขึ้นในวันไหว้บะจ่างคือ การแข่งเรือมังกร และการไปไหว้ขอพรเทพเจ้ามังกร โดยบริเวณแม่น้ำฉางเจียง หรือแยงซีเกียง ของประเทศจีน , ฮ่องกง, ไต้หวัน, มาเก๊า ได้มีการจัดแข่งเรือมังกร (Dragon Boat Festival 龙舟赛) ขึ้นเพื่อเป็นการขอพรเทพเจ้ามังกรนั้นเอง
บะจ่าง แม้จะเป็นเพียงอาหาร แต่ก็แฝงเรื่องราวน่าสนใจ เและป็นดังตัวแทนของความซื่อสัตย์ ความห่วงใย และนี่คือที่มาของเทศกาลไหว้บะจ่าง ตำนานแห่งความรักชาติ
ภาพ : ปาณี ชีวาภาคย์
: https://th.wikipedia.org
: https://www.pexels.com
: https://www.istockphoto.com
